İÇ DENETİMİN TARİHÇESİ
Amerika Birleşik Devletlerinde 1940’lı yıllardan itibaren yapılan araştırmalar sonucunda geleneksel denetim anlayışından vazgeçilerek kuruma değer katmayı hedefleyen iç denetim anlayışı önem kazanmaya başlamıştır.
1941 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (Institute of Internal Auditors) kurularak iç denetim kurumsal kimliğe kavuşmuştur. İç denetim mesleğinin gelişmesi, önem kazanmaya başlaması ve kurumsallaşması ile dünya üzerinde örgütlenmesinde Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsünün (IIA) büyük rolü olmuştur.
Avrupa’da ilk kez 1948 yılında Londra’da oluşturulan iç denetim meslek birlikleri, daha sonra Avrupa’da tüm ülkelerde yaygınlaşmış ve iç denetim kurumsal gelişimini sürdürmüştür.
İç denetim bugün Dünyada birçok ülkede ve Avrupa Birliğine üye olan tüm ülkelerde kurumların olmazsa olmaz unsuru olarak kabul edilmektedir.
Avrupa Birliği aday ülkelerle yapılacak müzakerelerde bazı temel şartları aramaktadır. Mali kontrol konusunda da müzakerelerin açılabilmesi için; kamu gelir ve giderlerini bütünüyle kapsayan kamu iç mali kontrol prensiplerinde yeterli düzeyde ilerleme sağlanması, iç denetimin fonksiyonel bağımsızlığının yeterli düzeyde garanti edilmesi, ön kontrol mekanizmaları, harcama birimlerinde iç denetim hizmetleri ve merkezi düzeyde kontrol ve denetim metodolojisinin varlığı aranmaktadır.
Müzakerelerin kapatılabilmesi için ise; kamu iç mali kontrol sistemine ilişkin birincil ve ikincil mevzuatın kabul edilmesi, tatmin edici ön mali kontrol mekanizmaları, harcama birimlerinde iç denetim hizmetlerinin sağlanması ve merkezi uyumlaştırma birimlerinin kurulması ile ilgililerin eğitim programına tabi tutulması şartları aranmaktadır. İzlemeye alınacak temel konular ise birincil ve ikincil mevzuatın uygulamaya konulması, ön kontrol mekanizmaları, iç denetim hizmetleri ve merkezi uyumlaştırma birimlerinin çalışmaya başlaması, kontrol ve denetim rehberlerinin tamamlanması, katılım öncesi yardımlar için genişletilmiş merkezi olmayan uygulama sisteminin kabul edilmesi olarak sıralanmaktadır.
Avrupa Birliği Konseyince Onaylanan Türkiye Katılım Ortaklığı Belgelerinde, AB uygulamaları ve uluslararası düzeyde kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun mevzuatın kabul edilmesi ve etkili biçimde uygulanmasının sağlanmasına ilişkin ifadeler yer almıştır.
Avrupa Birliği ile yapılan müzakerelerde iç denetim, 32’nci fasıl olan Mali Kontrol başlığı atında ele alınmaktadır. Bu fasıl kapsamında, 2003 yılı Aralık ayından itibaren tarama süreci içinde öncelikler listesinde yer alan yasal ve idarî düzenlemeler yürürlüğe konulmuştur.
Söz konusu yasal ve idarî düzenlemelerin yürürlüğe konulmasıyla 32. fasılda tarama süreci tamamlanmış ve 26 Haziran 2007 tarihinden itibaren de müzakere süreci başlamıştır. Bu fasılda müzakere süreci, öngörülen sistemin uluslararası standartlara uygun olarak kurulup işletilmeye başlamasıyla tamamlanacaktır.
Kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması çalışmaları kapsamında, iç denetim ilk kez gündeme gelmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen 5227 sayılı Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun'da iç denetime ilişkin düzenlemeler yapılmış, ancak söz konusu Kanun Cumhurbaşkanı tarafından veto edildiğinden yasalaşamamıştır.
Türkiye'nin Avrupa Birliğine uyum sürecinde çıkarılan 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile iç denetim sistemi Türk kamu idarelerinde de uygulanmaya başlamıştır.
İç denetim faaliyeti, anılan Kanun ile ön görülen yeni mali yönetim ve kontrol sisteminin temel unsurunu oluşturmaktadır.
Kanunun 63 üncü maddesinde iç denetimin uluslararası genel kabul görmüş standartlara uygun olarak iç denetçiler tarafından yapılacağı, kamu idaresinde doğrudan üst yöneticiye bağlı İç Denetim Birimi Başkanlıklarının faaliyete geçirileceği açıkça ifade edilmiştir.